Yeni Çek Türleri-Veysi Seviğ

Referans Gazetesi-09.06.2009

Veysi SEVİĞ

YENİ ÇEK TÜRLERİ

Çek Yasa Tasarısı’nın 2’nci maddesinin 6. fıkrası hükmü gereği olarak, bankalarca bastırılacak olan “çek defterleri”nin baskı şeklini belirleyen esaslar, Maliye Bakanlığı, Türkiye Bankalar Birliği ve Türkiye Katılım Bankaları’nın görüşü alınarak, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından Resmi Gazete’de yayımlanması öngörülen tebliğ ile düzenlenecektir. Buna göre tacir olan ve tacir olmayan kişilere verilecek çekler ile hamiline düzenlenecek çekler, açıkça ayırt edilebilecek biçimde bastırılacaktır. Hamiline düzenlenecek çeklerde, hamiline çek defteri yapraklarının kullanılması gerekmektedir. Bu nedenle de çek yapraklarının üzerine “hamiline” ibaresi matbu olarak yazılacaktır.

Söz konusu yasa maddesinin gerekçesinde ifade edildiği üzere tacir olan kişi ile tacir olmayan kişinin düzenleyeceği çeklerin birbirlerinden ayrılması öngörülmektedir. Bu bağlamda kişinin, bir ticari ilişki çerçevesinde ve tacir sıfatıyla düzenleyeceği çekin münhasıran tacir kişiye özgü çek olması gerekecektir. Tasarıda öngörüldüğü üzere bu suretle, kayıtdışı ekonominin denetim altına alınmasına destek sağlanmış olacaktır. Çünkü tacir çeki, ancak kişinin tacir sıfatıyla bulunduğu bir ticari ilişki çerçevesinde düzenlenebilecektir. Bu bağlamda da tacir olmayan kişinin, kendi adına tacir çeki düzenleyememesi, keza tacir kişinin de iştigal ettiği ticari faaliyet dışında bulunduğu ticari ilişkiler ile ilgili tacir çeki düzenleyememesinin sağlanması amaçlanmıştır.

Gerçekte tasarının 7’nci maddesinde de hükme bağlandığı üzere “Tacirin ticari işletmesiyle ilgili iş ve işlemlerinde, tacir olmayan kişinin çek defterini kullanarak çek düzenleyen ve düzenleten kişi altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacaktır. Buna paralel olarak “Tacir olmayan kişiye tacir kişiye verilmesi gereken çek defteri veren banka görevlisi hakkında da elli günden yüz elli güne kadar adli para cezası verilebilecektir.”

Konuya ilişkin olarak bankaya gerçek dışı beyanda bulunmak suretiyle çek defteri alan kişiye de üç yıla kadar hapis cezası uygulanabilecektir.

Çek yasası ile yapılması öngörülen bu düzenlemeler çerçevesinde örneğin bir anonim şirket, bir limited şirket adına düzenlenecek olan bütün çekler ancak tacir çeki olabilecektir. Bunların taraf olduğu ticari ilişkilerde tacir tüzelkişinin borcuna karşılık olarak organlarında görev yapan veya temsilcisi sıfatını taşıyan ya da herhangi bir gerçek kişi adına açılmış çek hesabı ile ilişkili kişi çek düzenleyemeyecektir.

Ayrıca tasarıya göre hamiline düzenlenecek çekler de diğer çek defterlerinden açıkça ayırt edilebilecek şekilde basılacaktır.

Tüm bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere uygulamada;

* Tacirlerin düzenleyeceği çekler,

* Tacir olmayanların düzenleyecekleri çekler,

* Hamiline düzenlenecek çekler,

olmak üzere üç farklı çek dolaşımda olacaktır.

Tasarıda öngörüldüğü üzere “Hamiline düzenlenecek çekler için sadece bu çeklere ilişkin işlemlerin işlendiği ayrı bir çek hesabı açılacaktır. Bu suretle, kayıtdışı ekonominin denetim altına alınması öngörülmektedir. Söz konusu düzenlemeye göre hamiline çek, ancak hamiline çek defteri yaprakları kullanılmak suretiyle düzenlenebilecektir.

Gerçekte hamiline çek, uygulamada vergi denetiminde vergi yönetimine güçlükler çıkarmakta, bu çekin nakit gibi dolaşımı, işlemler zincirinin yani kayıtdışı işlem sürecinin izlenebilmesini imkânsız hale getirerek, kayıtdışı ekonominin işlemesine ve yaygınlaşmasına katkı sağlamaktadır. Bu duruma ek olarak, hamiline çek, kara para aklanmasında ve terörün finansmanında etkili rol oynamaktadır. Her iki sorun da uluslararası nitelik taşımakta ve bu nedenle de uluslararası standartlara karşılık bulmuş olup, aksiyonlara ve sözleşmelere konu olmaktadır. Tasarının gerekçesinde de vurgulandığı üzere “Financial Action Task Force on Money Laundering” (FATF/ Karapara Aklanması Hakkında Finansal Aksiyon), 91/308/EEC sayılı “Avrupa Topluluğu Yönelgesi, Birleşmiş Milletler’in Terorism Order 2001” gibi düzenlemeler çek yasa tasarısının hazırlanmasında dikkate alınmıştır.

Hamiline çek Gelir İdaresi Başkanlığı’nın deneyimlerine ve somut olay gerçeğine göre kayıtdışı ekonomiye yardımcı bir araç olarak işlev görmekte olduğundan yapılması öngörülen çek yasası düzenlemesi ile “Hamiline Çek” izlenebilir hale getirilecektir.

Tasarıda, Cenevre Yeknesak Yasası’na titizlikle uyulması vergi incelemelerine kolaylık sağlayabilecek ve caydırıcı olabilecek önlemlere yer verilmiştir. Bu bağlamda hamiline yazılacak çeklerin renklerinin ve boyutlarının diğer çeklerden farklı olması; hamiline çeklerin ayrı bir çek hesabıyla çalışması; bankanın hamiline çek kullanacak müşterilerine hamiline çek hesabı açması zorunda olması, bu hesap bağlamında müşterilerine rengi ve boyutları, emre ve nama yazılı çeklere nazaran değişik çek defterleri vermesi; hamiline çek hesabı hareketlerinin dönemsel olarak Gelir İdaresi Başkanlığı’na bildirilmesi gibi düzenlemelere yer verilmiştir.