Yeniden Değerleme Oranı ve Etkileri-Bumin Doğrusöz

Referans Gazetesi-09.11.2009

Bumin DOĞRUSÖZ

YENİDEN DEĞERLEME ORANI VE ETKİLERİ

Bilindiği gibi yeniden değerleme müessesesi vergi mevzuatımızdan, enflasyon düzeltmesi müessesesinin kabulü ile birlikte ve 1.1.2004 tarihi itibariyle kaldırılmıştır. Ancak pek çok kanunda, tarife, oran, miktar yahut tutarların endekslenmesinde yeniden değerleme oranının kullanılıyor olması sebebi ile kanunda, Maliye Bakanlığı’nın her yıl yeniden değerleme oranını belirleyerek ilan etmesine ilişkin düzenleme korunmuştur (Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298/B maddesi).

Burada Maliye Bakanlığı’nın yetkisi “bağlı yetki”dir. Yani özünde bu oranın ne olacağı, zaten kanunla belli edilmiş, bakanlığa sadece bu oranı ilan etme yetkisi verilmiştir. Kanuna göre yeniden değerleme oranı, yeniden değerleme yapılacak yılın ekim ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre Üretici Fiyatları Genel Endeksi’nde (ÜFE) meydana gelen ortalama fiyat artış oranıdır.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun 3 Kasım’da ekim ayının ÜFE artış oranının belirlenmesi ile birlikte 2008 yılı yeniden değerleme oranı da belirli hale gelmiştir. Yani 2009 yılı yeniden değerleme oranı bu hesaba göre yüzde 2,20’dir.

Bu oran pek çok vergi, bazen istisna, harç, ceza, görevli mahkeme belirlenmesinde ölçüt gibi tutarda 2009’da yapılacak artış oranını ifade etmektedir. Bu oranın etkileyeceği bazı önemli düzenlemeler şunlardır:

Mesken kira gelirlerine 2009’da 2.600 TL olarak uygulanan istisna tutarı ile işyerinde yemek vermeyerek ücretlilerine yemek bedeli ödeyen işverenlerin bu bedellerden ücretten istisna tutacakları (2009’da 10,- TL -KDV Hariç- olarak uygulanan) tutar 2010’da yüzde 2,20 oranında artacaktır. Gelir Vergisi tarifesinin gelir dilim tutarları da yüzde 2,20 oranında artacaktır.

Veraset ve İntikal Vergisi’nde istisnalarla birlikte matrah dilim tutarları da yüzde 2,20 artacaktır. Buna göre 2008 yılında mirasçı başına 107.604 TL olarak uygulanan istisna tutarı 2010 yılında 109.971 TL’ye yükselecektir.

Motorlu araç sahiplerince ödenecek Motorlu Taşıtlar Vergisi ve maktu Damga Vergisi tutarları yüzde 2.20 oranında artacaktır. Pasaport, ehliyet, yargı harcı gibi maktu olarak belirlenmiş pek çok harç tutarı da yüzde 2.20 oranında artacaktır.

Vergi Usul Kanunu’nda yer alan pek çok had veya tutar da yeniden değerleme oranından etkilenmektedir. Örneğin nihai tüketicilere yapılan satışlarda fatura yerine yazarkasa fişi veya perakende satış fişi verebilme sınırı 2010’da 685 TL olacak. Bu sınır halen 670 YTL olarak uygulanmaktadır. Yine aynı şekilde mükelleflerin aldıkları iktisadi kıymet bedellerini amortismana tabi tutmaksızın doğrudan gider yazabilmelerine ilişkin sınır da 2010 yılında aynı şekilde artarak 685 TL olacaktır.

Yine Vergi Usul Kanunu’nda maktu tutar olarak belirlenmiş cezalar da artıyor. Belge düzenlememe, defterlere kanunla belirlenen sürelerde kayıt yapmama, vergi kimlik numarası kullanmama, ikaza rağmen aracı durdurmama, muhasebe standartlarına uymama ve daha pek çok fiilin cezası 2010 yılında yüzde 2,20 zamlı olarak uygulanacak.

Emlak Vergisi Kanunu’nda matrahın hesabında vergi değerlerinin her yıl yeniden değerleme oranının yarısı kadar artırılarak uygulanması öngörülmesine karşın, bu düzenleme önümüzdeki yıl uygulanmayacak. Çünkü 2010 yılı Emlak Vergisi matrahlarının yeniden belirleneceği dönem olması dolayısıyla vergi yeniden belirlenen matrahlar üzerinden hesaplanacak ve dolayısıyla vergi tutarları yeniden değerleme oranından bağımsız olarak hesaplanacak.

Yeniden değerleme oranı, sadece vergi mevzuatındaki düzenlemeleri etkilemiyor, başkaca mevzuatları da etkiliyor. Örneğin trafik cezaları, İş Kanunu ve Sendikalar Kanunu uyarınca kesilen idari para cezaları, Rekabet Kurulu’nca uygulanan para cezalarının tutarları da 2010 yılında yüzde 2,20 oranında artıyor.

YMM’ler tarafından yapılan tam tasdik ve KDV iade tasdik işlemlerinde, alt firma karşıt incelemesine tabi tutulması gereken had de 2010 yılında yüzde 2,20 oranında artacak. Tam tasdik yaptırmayan mükelleflerin YMM raporu ile alabilecekleri iadenin sınırı ve tam tasdik sözleşmesi yapmış olanların YMM raporu ile iade alma haddi yeniden değerleme oranında artmaktadır.

Siyasi Partiler Kanunu’nun 66 ve Ek 6’ncı maddesi uyarınca, bir siyasi partiye aynı yıl içinde yapılabilecek ayni veya nakdi bağışın toplam tutarı da her yıl yeniden değerleme oranında artmaktadır.

Kurumlar Vergisi veya Gelir Vergisi beyannameleri ile muhtasar ve KDV beyannamelerinin SM veya SMMM’lere imzalattırılmasına ilişkin had her yıl yeniden değerleme oranında artırılarak tespit edilmektedir.

Bu hadlerin 2009 yılında yeniden değerleme oranında artırılmış tutarları Maliye Bakanlığı tarafından genel tebliğlerle kamuya duyurulmaktadır. Önümüzdeki günlerde bu tebliğler peş peşe yayımlanacak ve dolayısıyla yaşamın ve üretimin maliyeti asgari yüzde 2,20 artacaktır.

Ancak kanunlarda yeniden değerleme oranında artış öngörülen düzenlemelerin hemen hemen hepsinde bakanlar kuruluna ilgili tutar, had veya tarifeyi daha düşük oranda artırabilme yetkisi verilmiştir. İçerisinde bulunduğumuz global kriz ve ekonomik ortamda bu yetkinin kullanılarak kamusal yük artışının daha düşük oranda tutulmasında, mükelleflerin ödeyemeyecekleri yüklerle karşılaşmamaları ve üretim maliyetlerinin artmaması adına yarar vardır.